સોના�ુર નામના ધમધમતા ગામમાં અ�દ�ત નામની એક હ��શયાર છોકર� અને તેનો નાનો
ભાઈ આય�ન રહેતા હતા. એક તડકાવાળ� બપોરે, તેમણે �ે�ું કે તેમની દાદ� તેમના ઘરની
ન�કના �ડા કૂવામાંથી પાણી ભરેલી ભારે ડોલ ખ�ચવા માટે સંઘષ� કર� રહ� હતી.
"દાદ�, ડોલ ઉપર ખ�ચવી આટલી �ુ�કેલ કેમ છે?" આય�ને �ચ��તત થઈને �ૂ�ું.
દાદ�એ કપાળનો પરસેવો �ૂછતાં હસીને ક�ું,. "દ�કરા, કારણ કે ડોલ ભારે છે, એટલે એને
ખ�ચવામાં મને �ુબ મહેનત કરવી પડે છે."
તે સાંજે અ�દ�ત આંબાના ઝાડ નીચે બેઠ�, �ડા �વચારમાં ડૂબી ગઈ. "આય�ન, આપણે દાદ�
માટે કામ સરળ કેવી ર�તે બનાવી શક��ું?"
આય�ને મા�ું ખંજવા�ું. "કદાચ આપણે બીજુ� દોરડુ� બાંધીને ખ�ચી શક�એ?"
અ�દ�તએ એક �ણ માટે �વચા�ુ� અને ક�ું, "પણ તેનાથી ખરેખર �ય�ન ઓછો નહ� થાય.
બી�ે કોઈ ર�તો હોવો �ેઈએ."
એટલામાં જ આય�નની આંખોમાં ચમક આવી ગઈ. "�ે આપણે કોઈ ગોળ વ��ુ વાપર�એ,
જેમ કે �હ�લ? �ારે હુ� માર� રમકડાની ગાડ� ફેર�ું છુ�, �યારે તેને ખસેડવામાં સરળ લાગે
છે."
અ�દ�તએ મા�ું હલા�ું અને ક�ું, "ચાલો �વા�ત દ�દ�ને �ૂછ�એ ! તે હ�મેશા કાકાના
અ�દ�તએ દર�મયાનગીર� કર� અને ઉ�સાહથી
ન�કના આંબાના ઝાડ તરફ ઈશારો કય�. "જેમ
કે �ારે કેર� પડે છે - �યારે �ુ��વાકષ�ણ તેને
નીચે ખ�ચે છે, ખ� ને?"
"બરાબર!" �વા�તએ ક�ું. "એ જ �ુ��વાકષ�ણને
વક�શોપમાં વ��ુઓ ઠ�ક કરતી રહે છે."
બંને તેમના કાકાના વક�શોપ તરફ દોડ� ગયા, �ાં ઓ�રો, દોરડા અને લાકડાના પા�ટયા
બધે વેર�વખેર પ�ા હતા.
અ�દ�ત: “�વા�ત દ�દ� , �ું તમે દાદ��ું કામ સરળ બનાવવા માટે ક�ઈક બનાવવામાં મદદ
કર� શકો છો? અ�દ�તએ આગળ ક�ું, “દાદ� કૂવામાંથી ડોલ ખ�ચી રહ� હતી, અને તેમને
તે કરવામાં �ુ�કેલી પડ� રહ� હતી.”
"પણ આપણે આટલી બધી મહેનત શા માટે કરવી પડે છે?" આય�ને કુ�ૂહલવશ �ૂ�ું.
�વા�ત હસીને સમ�વવા લાગી, "આ �યાસ બળને કારણે છે. બળ ફ�ત ધ�ો અથવા
ખ�ચાણ છે. �ારે હુ� ડોલને ઉપર ખ��ું છુ�, �યારે �ુ��વાકષ�ણ તેને નીચે ખ�ચે છે, જેના
કારણે તેને ઉપાડવામાં �ુ�કેલી પડે છે."
"ક�ઈક તેને નીચે ખ�ચે છે? તે �ું છે?" આય�ને �ૂ�ું.
“હા,” �વાતીએ મા�ું હલાવતાં ક�ું. "તેને �ુ��વાકષ�ણ કહેવાય છે. �ુ��વાકષ�ણ બ�ું
નીચે તરફ ખ�ચે છે. તેથી જ ઉપાડવા�ું �ુ�કેલ લાગે છે."
કારણે ડોલ ભારે લાગે છે. પણ તેને સરળ બનાવવાની એક ર�ત છે."
"કેવી ર�તે?" આય�ને ઉ�સાહમાં �ૂ�ું!
"આપણે ગરગડ�નો ઉપયોગ કર� શક�એ છ�એ," �વા�તએ ક�ું.
"ગરગડ�? તે �ું છે?" આય�ને �ૂ�ું.
�વા�તએ સમ��ું, "ગરગડ� ભારે વ��ુઓ ઉપાડવા�ું સરળ બનાવે છે. તે એક ચ� છે
જેની આસપાસ ખાંચો હોય છે. �ારે તમે ખાંચોમાંથી દોરડુ� પસાર કરો છો, �યારે સીધો
ઉપર ખ�ચવાને બદલે, તમે નીચે ખ�ચો છો, અને તે હળ�ું લાગે છે!"
" પણ, તે હળ�ું કેમ લાગે છે?" અ�દ�તએ �ૂંઝાયેલા �વરમાં �ૂ�ું.
�વા�તએ હસીને ક�ું, "આ તો સરસ �� છે!
ક�પના કરો કે તમે એક ભારે ડોલ સીધી ઉપર
ખ�ચી ર�ા છો. તે �ુ�કેલ છે ને?"
અ�દ�ત અને આય�ને મા�ું હલા�ું.
�વા�તએ આગળ ક�ું, "એ�ું કારણ એ છે કે
�ુ��વાકષ�ણ ડોલને નીચે ખ�ચી ર�ું છે, તેથી
તમારે �ુ��વાકષ�ણના નીચે તરફના ખ�ચાણ
કરતાં ઉપર તરફ�ું બળ લા�ુ કરવાની જ�ર
છે."
�વા�તએ આગળ ક�ું "ચાલો હવે ગરગડ� �વશે �વચાર�એ." �વા�તએ આગળ ક�ું,
"�ારે તમે ગરગડ�નો ઉપયોગ કરો છો, �યારે સીધા ઉપર ખ�ચવાને બદલે, તમે દોરડાને
નીચે ખ�ચો છો."
અ�દ�તએ �જ્ᔺાસા સાથે ક�ું, "તો, ગરગડ� �દશા બદલીને કામ સરળ બનાવે છે?"
"બરાબર!" �વા�તએ હસતાં હસતાં ક�ું "બરાબર!", "ડોલ ઉપર ખ�ચવાને બદલે, તમે દોરડુ�
નીચે ખ�ચો છો. આ ડોલને હળવી બનાવ�ું નથી, પર��ુ નીચે ખ�ચવાથી તમે તમારા શર�રના
વજનનો વ�ુ સાર� ર�તે ઉપયોગ કર� શકો છો, જે કાય�ને સરળ બનાવી શકે છે."
અ�દ�તએ ઉ�સાહથી �ૂ�ું "�ું આપણે એક બનાવી શક�એ?".
�વા�તએ ક�ું "ચો�સ! ચાલો થોડ� સામ�ી ભેગી કર�એ," તેમને એક જૂ�ું સાયકલ
�હ�લ, એક મજ�ૂત દોરડુ� અને લાકડા�ું �ેમ મ�ું.
સૌ�થમ, તેઓએ �હ�લને ધા�ુના સ�ળયા પર લગા�ું અને તેને લાકડાના �ેમ સાથે �ે�ું.
પછ�, તેઓએ ચ�ના ખાંચામાંથી દોરડુ� પસાર ક�ુ� અને એક છેડો ખાલી ડોલ સાથે બાંધી
દ�ધો.
�વા�તએ ક�ું "ચાલો તે�ું પર��ણ કર�એ!"
પણ જેવો આય�ન દોરડુ� ખ�ચવા�ું શ� કરે છે, એક બકર� વક�શોપમાં �ૂસી ગઈ અને દોરડાના
બી� છેડા પર ખ�ચાઈ ગઈ! ડોલ �ેરથી હલી, અને બાળકો ખડખડાટ હસી પ�ા.
"બકર� � પણ મદદ કરવા માંગે છે!" આય�ને હસતાં હસતાં ક�ું.
બકર�ને હળવેથી ભગાડ� દ�ધા પછ�, અ�દ�તએ દોરડુ� ખ���ું. તેણીને આ�ય� થ�ું કે ડોલ
સરળતાથી ઉપર ઉઠ� ગઈ.
"આ અ��ત છે!" અ�દ�તએ ઉ�સાહથી ક�ું. "�ૂબ હળ�ું લાગે છે!"
"આ તો ગરગડ�ની શ��ત છે," �વા�તએ સમ��ું. "તમારે ડોલ ઉપાડવા માટે આટ�ું બળ
વાપરવાની જ�ર નથી, કારણ કે તમે �ુ��વાકષ�ણની �દશામાં બળ લગાવી ર�ા છો, તેની
�વ�� નહ�."
બી� �દવસે સવારે, તેઓએ કૂવા ઉપર ગરગડ� ગોઠવી. દાદ�એ �ય�ન કય� અને તેઓ
આ�ય�ચ�કત થઈ ગયા. "વાહ! આ તો અ��ત છે! હવે તો બહુ સરળ છે!"
પડોશીઓ ગરગડ�ને ચાલતી �ેવા આ�ા. તેમાંથી એકે મ�કમાં ક�ું, "હવે હુ� આનો
ઉપયોગ મારા ભારે ચોખાના કોથળા ઉપાડવા માટે કર� શકુ� છુ�!" બધા હ�યા અને અ�દ�ત,
આય�ન અને �વા�ત માટે તાળ�ઓ પાડ�.
પછ�, �ારે ભાઈ-બહેનો કૂવા પાસે બેઠા હતા, �યારે આય�ને ક�ું, "આજે આપણે ઘ�ં
શી�ા! બળ દરેક જ�યાએ હોય છે - �ારે આપણે દરવા� ધ�ો માર�એ છ�એ, પાણી
ખ�ચીએ છ�એ, અથવા તો આપણી �કૂલ બેગ પણ ઉપાડ�એ છ�એ. અને �ુ��વાકષ�ણ
હ�મેશા વ��ુઓને નીચે ખ�ચી ર�ું છે."
"અને ગરગડ� જેવા સરળ મશીનો આપણને કામ સરળ બનાવવામાં મદદ કરે છે,"
અ�દ�તએ ઉમે�ુ�. તેણીએ આગળ ક�ું, "�ે આપણે આજે દાદ�માને મદદ કરવા માટે
ક�ઈક શોધી શક�એ, તો ક�પના કરો કે ભ�વ�યમાં આપણે બીજુ� �ું બનાવી શક�એ!"
�વા�તએ ક�ું "બરાબર!", "સજ�ના�મકતા અને ટ�મવક�થી, તમે કોઈપણ સમ�યાનો ઉકેલ
લાવી શકો છો."
આય�નની આંખોમાં ચમક આવી ગઈ. "હા! કદાચ આપણે ઘ�ની બોર�ઓ લઈ જવા માટે
ક�ઈક બનાવી શક�એ અથવા તો માતાને રસોડામાં મદદ પણ કર� શક�એ!"
�વા�ત ખડખડાટ હસી પડ�. "આ જ ભાવના છે! આપણી આસપાસ કેટલાંય સાદાં યં�ો
છે—જેમ કે લીવર, પૈડાં અને ઢાળવાળાં મેદાન. કોને ખબર તમે હવે �ું બનાવશો?”
અ�દ�ત અને આય�ન ઉ�સા�હત થઈને એકબી� સામે �ેતા ર�ા. "ચાલો વ�ુ શોધખોળ
કર�એ અને �ેઈએ કે આપણે આગળ �ું શોધી શક�એ છ�એ!"
આ સાથે, બંને ભાઈ-બહેનો તેમના આગામી મોટા �વચારના �વ�ન �ેતા ભાગી ગયા.
બળ એ એક દબાણ અથવા
ખ�ચાણ છે જે વ��ુઓને ખસેડે
છે અથવા બંધ કરે છે.