सोनापूर या गजबजले�ा गावात अ�दती नावाची एक �शार मुलगी आ�ण �तचा धाकटा भाऊ
आय�न राहत होते. एका उ�हा�या�या �पार� �यांनी �यां�या आजीला �यां�या घराजवळ�ल खोल
�व�हर�तून बादलीने पाणी काढतांना खूप क� घेताना पा�हले.
"आजी, बादली वर खेचणे इतके कठ�ण का आहे?" आय�नने काळजीत �वचारले.
आजीने हसून कपाळ पुसले. "बेटा, कारण बादली जड आहे आ�ण मला ती उचल�यासाठ� खूप
�य�न करावे लागतात."
�या सं�याकाळ�, अ�दती आं�या�या झाडाखाली ग�ह�या �वचारात बसली होती. "आय�न, आपण
आजीसाठ� हे कसे सोपे क� शकतो?"
आय�नने डोके खाजवले. "कदा�चत आपण �सर� दोर� बांधून एक� ओढू शकतो?"
अ�दतीने �णभर �वचार के ला आ�ण �हणाली, "पण �यामुळे आजीचा �य�न कमी होणार नाही.
यासाठ� काहीतर� �सरा माग� असला पा�हजे."
तेव�ात आय�नचे डोळे चमकले. "जर आपण चाकासारखी एखादी गोलाकार व�तू वापरली
तर? जे�हा मी माझी खेळणी गाड� �फरवतो ते�हा ती हलवायला खूप सोपी वाटते."
अ�दतीने मान हलवली आ�ण �हणाली, "चल आपण �वाती दीद�ना �वचा� ! ती नेहमीच
“हो,” �वातीने मान हलवली. "�याला गु��वाकष�ण
�हणतात. गु��वाकष�ण सव�काही खाली खेचते. �हणूनच
काहीही उचलणे कठ�ण वाटते."
अ�दतीने म�येच उ�साहाने आं�या�या झाडाकडे बोट
दाखवत �हटलं, "जसं एखादा आंबा खाली पडतो – ते
गु��वाकष�णामुळे च ना?"
"अगदी बरोबर!" �वाती �हणाली. "�याच
तु�ही काय शोधले?
क�पी हे एक साधे यं� आहे जे आप�ाला बलाची �दशा बदल�यास मदत करतात,
जसे क� खाली खेचून वर उचलणे.
ते आपली कामे सोपी करतात आ�ण साधी यं�े आपले काम कसे सोपे क� शकतात हे
दाखवतात.
काकां�या वक� शॉपम�ये गो�ी ���त करत असते."
दोघेही �यां�या काकां�या काय�शाळे त धावत गेले, �जथे अवजारे, दोरे आ�ण लाकड� फ�या
सव�� �वखुरले�ा हो�या.
अ�दती �हणाली, “�वाती दीदी, आजीचे काम सोपे कर�यासाठ� तु�ही आ�हाला काही मदत
क� शकाल का? आज �पार� आ�ही पा�हलं क� आजी �व�हर�तून बादली काढत होती, आ�ण
�तला ते करताना खूप �ास होत होता.”
"पण आप�ाला इतके �य�न का करावे लागतात?" आय�नने उ�सुकतेने �वचारले.
�वाती हसली आ�ण समजावून सांगू लागली, "हा �य�न बलामुळे आहे. सो�या श�दात बल
�हणजे ढकलणे �क�वा ओढणे. जे�हा मी बादली वर खेचत असते ते�हा गु��वाकष�ण �तला
खाली खेचत असते, �हणूनच ती उचलणे कठ�ण वाटते."
"काहीतर� खाली खेचते? ते काय आहे?" आय�नने �वचारले.
गु��वाकष�णामुळे बादली इतक� जड वाटत आहे. पण ते सोपे कर�याचा एक माग� आहे."
"कसे?" आय�नने उ�साहात �वचारले!
“आपण क�पी (पुली) वाप� शकतो,” �वाती �हणाली.
"क�पी? ते काय आहे?" आय�नने �वचारले.
�वाती �हणाली , "क�पीमुळे जड व�तू उचलणं सोपं होतं. ती एका चाकासारखी असते
�या�या कडेभोवती एक खाच असते. जे�हा �या खाचेतून दोर टाकला जातो, ते�हा सरळ वर
ओढ�याऐवजी आपण खाली ओढतो — आ�ण �यामुळे ते हलकं वाटतं!!"
"पण, ते हलके का वाटते?" अ�दतीने गा�धळले�ा
�वरात �वचारले.
�वाती हसली आ�ण �हणाली, "छान ��न आहे!
क�पना करा क� तु�ही एक जड बादली सरळ वर
खेचत आहात. ते कठ�ण आहे, बरोबर ना?"
अ�दती आ�ण आय�नने मान हलवली.
�वाती पुढे �हणाली, "कारण गु��वाकष�ण
बादलीला खाली खेचत असतं, �यामुळे �तला
वर उचल�यासाठ� तु�हाला गु��वाकष�णा�या
ओढ�पे�ा अ�धक बल वर�या �दशेने लावावं
लागतं."
“आता आपण क�पीब�ल �वचार क�या,” �वाती पुढे �हणाली. "जे�हा तु�ही क�पी वापरता
ते�हा सरळ वर खेच�याऐवजी तु�ही दोर� खाली खेचता."
अ�दती उ�सुक �दसत होती. "तर, क�पी �दशा बदलून काम सोपे करते?"
"अगदी बरोबर!" �वाती हसत �हणाली. "बादली वर खेच�याऐवजी, तु�ही दोर� खाली खेचता.
यामुळे बादली हलक� होत नाही, परंतु खाली खेच�ाने तु�ही तुम�या शर�राचे वजन अ�धक
चांग�ा �कारे वाप� शकता, �यामुळे काम सोपे होऊ शकते."
"आपण एक बनवू शकतो का?" अ�दतीने उ�साहाने �वचारले.
"न�क�! चला काही सा�ह�य गोळा क�या," �वाती �हणाली. �यांना एक जुने सायकलचे
चाक, एक मजबूत दोर� आ�ण एक लाकड� चौकट सापडली.
�थम, �यांनी चाक एका धातू�या रॉडवर बसवले आ�ण ते लाकड� चौकटीला जोडले. मग,
�यांनी चाका�या खाचेतून दोर� टाकली आ�ण एक टोक �रका�या बादलीला बांधले.
"चला याची चाचणी घेऊया!" �वाती �हणाली.
पण आय�नने दोर� ओढायला सु�वात करताच एक बकर� काय�शाळे म�ये घुसली आ�ण �तने
दोर��या �स�या टोकाला ओढलं ! बादली जोरात हलली आ�ण मुले हसायला लागली.
"बकर�जी सु�ा मदत क� इ��तात!" आय�न हसत �हणाला.
शेळ�ला हळूवारपणे हाकलून लाव�ानंतर, अ�दतीने दोर� ओढली. �तला आ�य� वाटले, बादली
सहजतेने वर आली.
"हे अ��त आहे!" अ�दती उ�साहाने �हणाली. "हे खूप हलके वाटत आहे !"
“हीच तर क�पीची ताकद आहे,” �वाती �हणाली आ�ण पुढे समजावू लागली, "बादली
उचल�यासाठ� तु�हाला जा�त बल वापर�याची गरज नाही, कारण तु�ही गु��वाकष�णा�या
�दशेने बल वापरत आहात, �या�या �व�� नाही."
�स�या �दवशी सकाळ� �यांनी �व�हर��या वरती क�पी बसवली. आजीने ते क�न पा�हले आ�ण
�यांना आ�य� वाटले. "�वा! हे खूप छान आहे! हे आता खूप सोपे वाटत आहे!"
शेजार� क�पीला चालताना पाह�यासाठ� आले. �यापैक� एकाने �वनोद के ला, "आता तर मी
मा�या जड तांदळाचे पोते उचल�यासाठ� याचा वापर क� शकतो!" अ�दती, आय�न आ�ण
�वाती यां�यासाठ� सवा�नी हसून टा�या वाजव�ा.
नंतर, भावंडे �व�हर�जवळ बसली असताना आय�न �हणाला, "आज आपण खूप काही �शकलो!
बल सव�� असते - जे�हा आपण दरवाजे ढकलतो, पाणी ओढतो �क�वा आप�ा शाळे ची बॅग
उचलतो ते�हा सु�ा. आ�ण गु��वाकष�ण नेहमीच गो�ी खाली खेचत असते."
"आ�ण क�पी सारखी साधी यं�े आप�ाला काम सोपे कर�यास मदत करतात," अ�दती
�हणाली. ती पुढे �हणाली, “जर आपण आजीला मदत कर�यासाठ� काहीतर� शोधू शकलो,
तर भ�व�यात आपण आणखी काय बनवू शकतो याची क�पना कर!”
"अगदी बरोबर!" �वाती �हणाली. "क�पकतेने आ�ण टीमवक� ने आपण कोणतीही सम�या
सोडवू शकतो."
आय�नचे डोळे चमकले. "हो! कदा�चत आपण तांदळाचे पोते वा�न ने�यासाठ� �क�वा
�वयंपाकघरात आईला मदत कर�यासाठ� काहीतर� बनवू शकतो!"
�वाती हसली. "छान, असंच हवं!! आप�ा आजूबाजूला खूप साधी यं�े आहेत - जसे क�
ली�हर (तरफ), चाके आ�ण उतरण (इ��लाइंड �लेन). कोण जाणे पुढे तु�ही काय तयार
कराल!"
आ�दती आ�ण आय�न उ�सा�हत होऊन एकमेकांकडे पा� लागले. "चला, अजून शोधूया आ�ण
आपण पुढे काय काय शोधू शकतो ते पा�या!"
असं �हणून दोघं भावंडं पुढे पळत गेली – �यां�या पुढ�या भ�नाट क�पनेचं �व�न पाहत.