Assamese
ৰহস্যময়ী েবলুন
দুজন ব�ু , িবশাল আ𐂥 ভীেম েতওঁেলাকৰ ব�ু সাগৰৰ বােব
এটা জ�িদনৰ পা𐃦�ৰ পিৰক�না কেৰ িক� �মতা আ𐂥
আয়তনৰ এটা পাঠ ওলাই আেহ। েযিতয়া েতওঁেলােক েবলুন
ফু লাই, েকক কা𐃦 হঁািহ ভাগ-বতৰা কেৰ, েতওঁেলােক আিৱ�াৰ
কেৰ েয িব�ান আ𐂥 ব�ু � দুেয়াটােত িকমান ব� ধিৰ ৰািখব
পািৰ। ই এটা িশ�ণ, িশ�া আ𐂥 �ায়ী ব�নৰ কািহনী।
भारतीय �ौ�ोिगक� सं�थान जोधपुर
Indian Institute of Technology Jodhpur
ৰচনা আ𐂥 �কাশন
भारतीय �ौ�ोिगक� सं�थान जोधपुर
‘েখল েখল েম িব�ান’ নামৰ এই কািহনী সং�েহ িব�ান,
�যুি�, অিভযাি�ক আ𐂥 গিণতৰ (STEM) ধাৰণােবাৰক
আেমাদজনক আ𐂥 েৰামা𐀞কৰ কািহনীৰ জিৰয়েত জীৱ�
কিৰ েতােল। �িতেটা কািহনীেয় েকৗতূহল সৃ� কিৰবৈল,
সমােলাচনামূলক িচ�াধাৰাক উৎসািহত কিৰবৈল, আ𐂥
আমাৰ ৈদনি�ন জীৱনত েকেনদেৰ STEM ৰ ধাৰণােবাৰ
সংলি�ত ৈহ আেছ, তােক িশ𐂦সকলক বুজাবৈল েচ�া কিৰেছ।
ৰহস্যময়ী েবলুন
েখল েখল েম িব�ান
Dr Tonisha Guin
িবশাল, ভীম আ𐂥 সাগৰ নামৰ িতিনজন ভাল ব�ু আিছল।
এবাৰ সাগৰৰ জ�িদনৰ দুিদনৰ আগত িবশালৰ মনত
সাগৰৰ জ�িদনত এটা ছাৰ�াইজ পা𐃦� িদয়াৰ ধাৰণা
আিহল। কথােটা মনৈল অহাত িবশাল আন�েত িবেভাৰ
হ’ল আ𐂥 মনেত ভািবেল-সাগৰৰ জ�িদনত এইবাৰ এটা
ছাৰ�াইজ পা𐃦� িদ সাগৰক আচিৰত কিৰব লািগব-ইয়াৰ
বােব েমাক ভীমেৰা সহায় লািগব । সাগেৰ িন�য়ৈক ভাল
পাব।
িবশােল লেগ লেগ তাৰ মাকৰ মবাইলৰ পৰা ভীমৈল েফান
কিৰ ছাৰ�াইজ পা𐃦�েটাৰ কথা ক’েল। ভীেম কথােটা 𐂦িন
ভাল পােল আ𐂥 লেগ-লেগ িবশালক সহায় কিৰবৈল সাজু
হ’ল।
িপছিদনা িবশাল আ𐂥 ভীেম ভীমৰ মাকৰ ৈসেত বজাৰৈল
গ’ল আ𐂥 সাগৰৰ জ�িদনৰ উপহাৰ িহচােপ এটা েবলুন,
ৰহস্যময়ী েবলুন
এটা িব�ু ট ভিত� েপেকট আ𐂥 সাগৰৰ নাম িলখা এটা মগ
িকিনেল।
বজাৰ কিৰ েযিতয়া ঘৰৈল আিহবৰ হ’ল, েতিতয়া িবশালৰ
মনত পিৰল-‘‘অ েদিখছা-েকক িকনাই নাই েদেখান!”
িবশালৰ কথা 𐂦িন ভীেম হঁািহ মািৰ ক’েল, “িচ�া কিৰব
নালােগ ব�ু -আিম ঘৰৈল েযাৱাৰ ৰা�ােত েককৰ এখন নতুন
েদাকান েখািলেছ-েককেটা আিম তাৰ পৰাই িকিনম।”
ভীমৰ কথা 𐂦িন িবশােল শাি�েৰ এটা উশাহ ল’েল আ𐂥
সুিধেল,“েককেটা িকমান ডাঙৰ ল’েল ভাল হ’ব?”
কায�
িবশাল আ𐂥 ভীমক দুটা �� িদয়া হ’ল-এটা স𐂥 িক�
গধুৰ মু�া আ𐂥 এটা পাতল ৰবৰৰ বল। মু�ােটা গধুৰ
িক� যিদও ৰবৰৰ বলেটা ডাঙৰ আিছল। দুেয়াৰ মনৈল
�� আিহল-“গধুৰ মু�ােটােৱ ৰবৰৰ বলতৈক অিধক
�ান (আয়তন) ল’ব েনিক?”
তুিম িবশাল আ𐂥 ভীমক তলত ��েবাৰৰ উ𐀱ৰ
উিলওৱাত সহায় কিৰবােন?
েকানেটা ব� গধুৰ-মু�া েন ৰবৰৰ বল?
েকানেটা ব�েৱ অিধক �ান (আয়তন) লয়-মু�া েন
ৰবৰৰ বল?
গধুৰ হ’েলই েকােনাবা ব�েৱ অিধক ঠাই ল’ব পােৰেন
েন লঘু ব� এটাৰ আয়তন েবিছ হ’ব পােৰ?
আিম িক িশিকেলা
�মতা ৈহেছ িকবা এটা ধিৰ ৰািখব পৰা সব�ািধক
পিৰমাণ, আনহােত আয়তন ৈহেছ িভতৰৰ �কৃ ত
পিৰমাণ।
�মতােটােৱ সীমা িনধ�াৰণ কেৰ, আ𐂥 আয়তনেটােৱ
েদখুৱায় েয এিতয়াৈলেক িকমানিখিন পূৰণ কৰা ৈহেছ।
ভীেম এক মুহূত� ৰ বােব িচ�া কিৰ ক’েল, “আমাৰ
িতিনওজনৰ বােব এক িকেলা�ামৰ এটা েকেকই যেথ� হ’ব
লােগ।”
“এক েকিজ েককৰ পৰা আিম েকই টুকু ৰা েকক পাম”-
িবশােল তাৰ চকু েকইটা ডাঙৰৈক েমিল সুিধেল।
কায�্য
তুিম েককেটা সমােন বাৰ টুকু ৰা কিৰব পািৰবােন?
িবশালৰ কথা 𐂦িন ভীেম হঁািহ মািৰ ক’েল, “েকইটুকু ৰা হ’ব
েসইেটা আমাৰ ওপৰত িনভ� য় কিৰব। �থমেত েককেটা
মাজেত সমােন দুটাভাগত কা𐃦ব লািগব। তাৰ পাছত
�িতেটা আধাভাগক আেকৗ সমােন দুটা ভাগত কা𐃦ব
লািগব। যিদ আিম ইয়াৰ পাছত �িতেটা ভাগক সমােন
িতিনটা টুকু ৰাত কােটা আিম েককেটাৰ পৰা মুঠ বাৰ টুকু ৰা
পাম।”
ভীমৰ কথা 𐂦িন িবশাল েৰামাি𐀞ত হয় ক’েল. “বিঢ়য়া-ব’লা
েককেটা অড� াৰ িদওঁ।”
দেয়া সাগৰৰ নাম িলখা চকেলট েকক এটা অড� াৰ িদেল।
পা𐃦�ৰ িদনা ভীেম মাকৰ ৈসেত েদাকানৰ পৰা েককেটা
আিনব গ’ল। আনফােল িবশােল পা𐃦� হ’বলগা েকাঠােটা
ৰঙীন েবলুনেৰ সেজাৱাত ব�� হ’ল। িবশােল 𐂽মেটা সজাই
থােকঁ ােতই সাগৰ 𐂽মেটাৰ িভতৰৈল েসামাই আিহল। সাগৰক
হ্ঠাৎ এেনৈক েদিখ িবশােল থত-মত খােল আ𐂥 সেজাৱা
��েবাৰ লুকু ৱাবৈল েচ�া কিৰ সাগৰক ক’েল, “এ𐃦য়া নহয়,
তুিম পাছত আিহবা।”
িবশালৰ কথা 𐂦িন সাগেৰ সুিধেল, “িকয়?”
িবশােল এেকা উ𐀱ৰ িনিদয়াত সাগেৰ েকাঠােটাৰ
চািৰওফােল চকু ফু ৰাই আেকৗ সুিধেল, “তুিম ইয়াত িক কিৰ
আছা সাগৰ?”
িবশােল সেজাৱা ��েবাৰ লুকু ৱাবৈল েচ�া কিৰ ক’েল, “নাই-
মােন েবলুনেবাৰ ফু লাই িকমান ডাঙৰ কিৰব পািৰ তােকই
পৰী�া কিৰ আিছেলা।”
েতেনৈক ভীমৰ েবলুনেটাও েবিছৈক ফু েলাৱাত ফা𐃦 থািকল।
সাগেৰ অলপ ফু েলাৱাৰ পাছেত েবলুনেটা হাৱা ভেৰাৱা ব�
কিৰেল আ𐂽 সাগৰ জয়ী হ’ল।
এটা সময়ত েকাঠােটা হঁািহেৰ ভিৰ পিৰল আ𐂥 চািৰও ফােল
েকবল েবলুন েবলুন ৈহ পিৰল। িসহঁেত িদয়া মগেটা হাতত ৈল
সাগেৰ ক’েল, “এয়া েমাৰ সব�ে�� জ�িদন। ইয়াক মই
েকিতয়াও পাহিৰব েনাৱািৰম।”
“অহা বছৰ আিম ইয়াক আ𐂥 ভালৈক উদযাপন কিৰম।”
িবশােল ক’েল।
এেনদেৰ িসহঁেত সাগৰৰ জ�িদনেটা উদযাপন কিৰেল আ𐂥
অনুভব কিৰেল েয িসহঁত সঁচাৈক ভাল ব�ু ।
িবশােল দু�ািলেৰ হঁািহ এটা মািৰ ক’েল, “সাগৰ মই েমাৰ
েবলুনেটা েতামাতৈক ডাঙৰৈক ফু লাব পািৰম।”
সাগেৰ হঁািহ মািৰ ক’েল, ‘িপেছ মনত ৰািখবা-েবলুনেটােৱ
মা� এক িনিদ� পিৰমাণৰ বতােহ ধিৰ ৰািখব পােৰ। ”
েবলুন ফু েলাৱাৰ কথা আেলাচনা হওঁেত ভীেমও এইবাৰ ভাগ
লম বুিল ক’েল।
েকােন িকমান ডাঙৰৈক েবলুন ফু লাব পােৰ তাৰ বােব িসহঁৰ
মাজত �িতেযািগতা হ’ল। িবশালৰ েবলুনেটা নুফু টাৈল
ধুনীয়াৈক ঘূৰণীয়া আ𐂥 ঘূৰণীয়া ৈহ পিৰল আ𐂥 েবিছৈক
ফু েলাৱাত েবলুনেটােৱ ডাঙৰৈক শ� কিৰ ফু 𐃦 উ𐃧ল । 𐃧ক
িবশালৰ কথা 𐂦িন সাগেৰ উৎসােহেৰ ক’েল, “এইেটা ভাল
কথা-আহা আিম দুেয়া এেকলেগ েচ�া কেৰা।”
তাৰ পাছত দুেয়া েবলুনত বতাহ ভৰাব ধিৰেল। সাগেৰ তাৰ
েবলুনত অলপ বতাহ ভৰাই ৈৰ গ’ল িক� িবশােল তাৰ
েবলুনেটা ফু লাই থািকেল। তাক েদিখ সাগেৰ তাক বাধা িদেল
িক� িবশােল তাৰ েবলুনেটা ফু লাই থািকেল। এেনৈক ফু লাই
থােকঁ ােত হঠাৎ েবলুনেটােৱ ডাঙৰ ৈক শ� কিৰ ফু 𐃦 থািক।
েবলুনেটা ফু টাত সাগেৰ ডাঙৰৈক হঁািহ িবশালক ক’েল,
“েযিতয়া তুিম �মতাৰ ওপৰত েযাৱা েতিতয়া এেনকু ৱাই
হ’ব।”
েতেনেত ভীেম বজাৰৰ পৰা আিহ পায় সাগৰক 𐂽মৰ
িভতৰত েদিখ আছিৰত হ’ল আ𐂥 ক’েল, “সাগৰ তুিম ইয়াত
থকােতা ভাল েহাৱা নাই। আিম েতামাৰ বােব জ� িদনৰ
ছাৰ�াইজ পা𐃦� পািতেছা।”
সাগেৰ হঁািহ মািৰ ক’েল, “মই এইফােল আিহ থােকঁ ােত
িবশােল েবলুন ফু লাই থকা েদখা পাইেহ ইয়াৈল আিহিছেলা।
ছাৰ�াইজ পা𐃦� বা𐂥 হ’ব েকিতয়াবা-আিজ আিম এেনই
িদনেটা �ূ 𐃦� কেৰা আহা।”
ভীেম েককেটা ৰািখ ক’েল, “িনি�তভােৱ! িক� �থেম
েতামােলােক েমাক েকাৱা েতামােলােক দুেয়া িক কিৰ
আিছলা?”
িবশালই উৎসােহেৰ ক’েল, “সাগৰ আ𐂥 মই েবলুনেটা ফু লাই
পৰী�া কিৰ আিছেলা েয িকমান ফু লােল েবলুনেটা
িবে�াৰণ হ’ব বা ফু 𐃦ব?”
িবশালৰ কথা 𐂦িন ভীেম তাৰ চকু েকইটা ডাঙৰ ৈক েমিল
ফু িল থকা েবলুনেবাৰ চােল। িবিভ� আকাৰৰ েবলুন পিৰ
আিছল-িকছুমান ডাঙৰ আিছল আ𐂥 িকছুমান স𐂥
আিছল।
িবিভ� �কাৰৰ েবলুনেবাৰ েদিখ ভীেম ক’েল, “েবলুনেবাৰ
েদেখঁােত েমাৰ আমাৰ িবদ�ালয়ৰ �ক�ৰ কথা মনত
পিৰেছ। পানীৰ েটংিকত পানী ধিৰ ৰখাৰ দেৰই েবলুন এটাই
বতাহ ধিৰ ৰােখ।”
ভীমৰ কথা 𐂦িন সাগেৰ হঁািহ মািৰ ক’েল, “𐃧েকই ৈকছা,
েবলুন এটা ফা𐃦 েযাৱাৰ আগেত এটা িনিদ�� পিৰমাণৰ
বতাহেহ ধিৰ ৰািখব পােৰ, 𐃧ক েযেনৈক েটংিক এটাই ফা𐃦
েযাৱাৰ আগেত এটা িনিদ�� পিৰমাণৰ পানীেহ ধিৰ ৰািখব
পােৰ।”
“হয়-আিম ইয়াক আিম �মতা বুিল কওঁ। �মতা ৈহেছ িকবা
এটাই ৰািখব পৰা সেব�া� পিৰমাণ।” িবশােল িচঞৰী উ𐃧ল।
“আ𐂥 এই মুহূত� ত েবলুনত থকা বায়ুৰ �কৃ ত পিৰমাণ বা
েটংিকত থকা পানী, েসয়াই ৈহেছ আয়তন।” সাগেৰ লেগ
লেগ ক’েল।
িবশােল িসহঁতৰ কথাত হয়ভয় িদ ক’েল, “গিতেক �মতা
ৈহেছ আিম িকমান ধিৰ ৰািখব পােৰা আয়তন ৈহেছ
িকমানিখিন িভতৰত ৰািখব পািৰেছা।”
েতেনেত ভীেম েককেটাৰ ফােল চাই ক’েল, “এই েয েককেটা
েদিখছা- েককেটা িযমােন ডাঙৰ হব তাৰ আয়তেনা িসমােন
েবিছ হব, িকয়েনা ইয়াত অিধক ঠাই লািগব। সঁচা
কথা-ডাঙৰ পা�েবাৰত অিধক ব� থব পািৰ বুিলেয়ই আিম
তাত পা�েটাৰ �মতাতৈক েবিছ ৰখােটা অনুিচত।”
িসহঁেত এই স𐂥 দুঃসাহিসক অিভযানেটা উপেভাগ কিৰ
এেকলেগ হঁািহেল আ𐂥 েবলুনেৰ েকাঠােটা সজাই েপলােল।
েকক কটাৰ সময়েত সাগেৰ সাবধােন েককেটা কা𐃦
সকেলােক িদেল। িসহঁেত েককেটা উপেভাগ কিৰ থােকঁ ােতই
িবশােল েবলুন ফু লাই থকা েদখা পাইেহ ইয়াৈল আিহিছেলা।
ছাৰ�াইজ পা𐃦� বা𐂥 হ’ব েকিতয়াবা-আিজ আিম এেনই
িদনেটা �ূ 𐃦� কেৰা আহা।”
ভীেম েককেটা ৰািখ ক’েল, “িনি�তভােৱ! িক� �থেম
েতামােলােক েমাক েকাৱা েতামােলােক দুেয়া িক কিৰ
আিছলা?”
িবশালই উৎসােহেৰ ক’েল, “সাগৰ আ𐂥 মই েবলুনেটা ফু লাই
পৰী�া কিৰ আিছেলা েয িকমান ফু লােল েবলুনেটা
িবে�াৰণ হ’ব বা ফু 𐃦ব?”
িবশালৰ কথা 𐂦িন ভীেম তাৰ চকু েকইটা ডাঙৰ ৈক েমিল
ফু িল থকা েবলুনেবাৰ চােল। িবিভ� আকাৰৰ েবলুন পিৰ
আিছল-িকছুমান ডাঙৰ আিছল আ𐂥 িকছুমান স𐂥
আিছল।
িবিভ� �কাৰৰ েবলুনেবাৰ েদিখ ভীেম ক’েল, “েবলুনেবাৰ
েদেখঁােত েমাৰ আমাৰ িবদ�ালয়ৰ �ক�ৰ কথা মনত
পিৰেছ। পানীৰ েটংিকত পানী ধিৰ ৰখাৰ দেৰই েবলুন এটাই
বতাহ ধিৰ ৰােখ।”
ভীমৰ কথা 𐂦িন সাগেৰ হঁািহ মািৰ ক’েল, “𐃧েকই ৈকছা,
েবলুন এটা ফা𐃦 েযাৱাৰ আগেত এটা িনিদ�� পিৰমাণৰ
বতাহেহ ধিৰ ৰািখব পােৰ, 𐃧ক েযেনৈক েটংিক এটাই ফা𐃦
েযাৱাৰ আগেত এটা িনিদ�� পিৰমাণৰ পানীেহ ধিৰ ৰািখব
পােৰ।”
“হয়-আিম ইয়াক আিম �মতা বুিল কওঁ। �মতা ৈহেছ িকবা
এটাই ৰািখব পৰা সেব�া� পিৰমাণ।” িবশােল িচঞৰী উ𐃧ল।
“আ𐂥 এই মুহূত� ত েবলুনত থকা বায়ুৰ �কৃ ত পিৰমাণ বা
েটংিকত থকা পানী, েসয়াই ৈহেছ আয়তন।” সাগেৰ লেগ
লেগ ক’েল।
িবশােল িসহঁতৰ কথাত হয়ভয় িদ ক’েল, “গিতেক �মতা
ৈহেছ আিম িকমান ধিৰ ৰািখব পােৰা আয়তন ৈহেছ
িকমানিখিন িভতৰত ৰািখব পািৰেছা।”
েতেনেত ভীেম েককেটাৰ ফােল চাই ক’েল, “এই েয েককেটা
েদিখছা- েককেটা িযমােন ডাঙৰ হব তাৰ আয়তেনা িসমােন
েবিছ হব, িকয়েনা ইয়াত অিধক ঠাই লািগব। সঁচা
কথা-ডাঙৰ পা�েবাৰত অিধক ব� থব পািৰ বুিলেয়ই আিম
তাত পা�েটাৰ �মতাতৈক েবিছ ৰখােটা অনুিচত।”
িসহঁেত এই স𐂥 দুঃসাহিসক অিভযানেটা উপেভাগ কিৰ
এেকলেগ হঁািহেল আ𐂥 েবলুনেৰ েকাঠােটা সজাই েপলােল।
েকক কটাৰ সময়েত সাগেৰ সাবধােন েককেটা কা𐃦
সকেলােক িদেল। িসহঁেত েককেটা উপেভাগ কিৰ থােকঁ ােতই
িবশােল দু�ািলেৰ হঁািহ এটা মািৰ ক’েল, “সাগৰ মই েমাৰ
েবলুনেটা েতামাতৈক ডাঙৰৈক ফু লাব পািৰম।”
সাগেৰ হঁািহ মািৰ ক’েল, ‘িপেছ মনত ৰািখবা-েবলুনেটােৱ
মা� এক িনিদ� পিৰমাণৰ বতােহ ধিৰ ৰািখব পােৰ। ”
েবলুন ফু েলাৱাৰ কথা আেলাচনা হওঁেত ভীেমও এইবাৰ ভাগ
লম বুিল ক’েল।
েকােন িকমান ডাঙৰৈক েবলুন ফু লাব পােৰ তাৰ বােব িসহঁৰ
মাজত �িতেযািগতা হ’ল। িবশালৰ েবলুনেটা নুফু টাৈল
ধুনীয়াৈক ঘূৰণীয়া আ𐂥 ঘূৰণীয়া ৈহ পিৰল আ𐂥 েবিছৈক
ফু েলাৱাত েবলুনেটােৱ ডাঙৰৈক শ� কিৰ ফু 𐃦 উ𐃧ল । 𐃧ক
িবশালৰ কথা 𐂦িন সাগেৰ উৎসােহেৰ ক’েল, “এইেটা ভাল
কথা-আহা আিম দুেয়া এেকলেগ েচ�া কেৰা।”
তাৰ পাছত দুেয়া েবলুনত বতাহ ভৰাব ধিৰেল। সাগেৰ তাৰ
েবলুনত অলপ বতাহ ভৰাই ৈৰ গ’ল িক� িবশােল তাৰ
েবলুনেটা ফু লাই থািকেল। তাক েদিখ সাগেৰ তাক বাধা িদেল
িক� িবশােল তাৰ েবলুনেটা ফু লাই থািকেল। এেনৈক ফু লাই
থােকঁ ােত হঠাৎ েবলুনেটােৱ ডাঙৰ ৈক শ� কিৰ ফু 𐃦 থািক।
েবলুনেটা ফু টাত সাগেৰ ডাঙৰৈক হঁািহ িবশালক ক’েল,
“েযিতয়া তুিম �মতাৰ ওপৰত েযাৱা েতিতয়া এেনকু ৱাই
হ’ব।”
েতেনেত ভীেম বজাৰৰ পৰা আিহ পায় সাগৰক 𐂽মৰ
িভতৰত েদিখ আছিৰত হ’ল আ𐂥 ক’েল, “সাগৰ তুিম ইয়াত
থকােতা ভাল েহাৱা নাই। আিম েতামাৰ বােব জ� িদনৰ
ছাৰ�াইজ পা𐃦� পািতেছা।”
সাগেৰ হঁািহ মািৰ ক’েল, “মই এইফােল আিহ থােকঁ ােত